Йыр - юрекни йыбанчы деп айтыла. Яшавубузну боюнда болагъан къайсы агьвалатны да биз йырсыз оьтгермейбиз. Тойларда сарынлар, пашман гюнлерибизде игитлеге багъышлангъан йырлар йырлайбыз. Йыр болсун, сарын болсун, тынглавчуну юрегине сингдирип айтмакъда - бир пагьму. Алтын къутукъну сыры ичинде бола дегенлей, йыр айтывда да адамны гиччиден шогъар бир айрыча сюювю, гьасиретлиги болмагъа тюше деп эсиме геле. Согъув алатланы ангы чалынагъан уьягьлюде йыргъа бакъгъан якъдагъы янашыв айрыча башгъа бола. Шолай уьягьлюден чыкъгъан къумукъ йыравларыбызны бириси, халкъны арасында янгыз аты булан таныш болуп къалмагъан, йыр ангы булан да сюювюн къазангъан Бурлият Элмурзаеваны йыр дюньясын айрыча эсгермеге ярай. Огъар йыр айтыв гьайлек чагъындан башлап сингип гелген. "ДАССР-ни ат къазангъан артисткасы", "ДР-ни халкъ артисткасы", "РФ-ни ат къазангъан артисткасы" деген атланы къазангъан Бурлият бугюнлерде сагьнагъа чыгъып йыр айтмагъа башлагъанлы 50 йыл тамамланды. (Шо агьвалат жумагюн, 04.12.2009, Къумукъ театрны сагьнасында белгилене). Оьмюрюню шо йылларын ол халкъына багъышлагъан, йырлары булан тынглавчуларыны сюювюн къазангъан. Юбилейини алдында бизин мухбирибиз ону булан ёлугъуп, лакъыр этген.

- Мен билегенли, бизин уьягьлюде йырны тавушу бир заманда да сёнмей эди демеге ярай. Атабыз шатлыкъны, музыканы бек сюеген адам эди. Ол бир шатлы жыйын болса яда къурдашлары булан ёлукъса, согъув алатларда ойнап, оьзюню къонгуравлу тавушу булан сарын айтып, жыйылгъанланы юреклерин ачып къоя эди. Шо саялы бизин уьйде согъув алатланы къайсын да тапмагъа бола эди. Атабыз къолуна агъачкъомузну да алып, чартлатып чертип, къумукъ халкъ сарынларын, йырларын айтагъанда, биз, яшлар, ону тавушуна, сёзлеге агьамият бермей къоймай эдек. Ат туягъын тай басар дегенлей, атабызны тувма касбусу уланларына ва къызларына берилген буса ярай. Менден уллу эки къызардашым аргъанны ва агъачкъомузну согъуп уьйрендилер. Эркъардашым буса гитараны бек арив согъуп биле эди. Гитараны къылларыны авазын эшитгенде, мен юрекни къылларындан баш аладыр, юрек ташып гелеген макъамдыр деп эсиме геле эди. Эркъардашым согъагъанда, ону къоллары къылларда ойнайгъан кюйге къарап къала эдим. Сонг ол ёкъ заманда мен де аста-аста гитараны хыртыллатма башладым. Бир-бирде чи къыллары уьзюлюп къалагъан гезиклерде болгъан. Тама-тама турса, таш да тешиле дегенлей, тавушума гёре гитараны кюйлей туруп, биринчи такъмакъларымны гёнгюрев этмеге башладым.

- Гитараны къолума алып сокъмагъа башлайгъанда магъа 6 йыл да битип битмеген эди. Менден уллу къызардашларым Хасавюрт шагьардагъы клубда оьзбашына чалышагъан музыкалы коллективни ортакъчылары эди. Уьйде де уьйренеген сарынларын такрарлай туруп бола эдилер. Бир керен абзарда къурдашларым булан ойнап тураман. Къызардашларым экиси де клубгъа бармагъа онгарылып чыгъып бара. Шо заман мен олар булан бармагъа сюегенимни билдирдим. Олар, сен гъали де гиччисен деп айтса да, оланы артындан айрылмай юрюдюм. Сонг олар мени къолуна да алып баргъаны бугюн йимик эсимде къалгъан. Шо заман кружокну ёлбашчысы болуп ишлейген Пайзурагьман Мантаев мени, бойгъа гиччи экенге йырламагъа шанжалны уьстюне миндирди. Дагъыстангъа багъышлангъан сарынымны айтгъанда, клубдагъылар, магъа разилигин билдирип, къолума кампетлер, пряниклер бергени де эсимде. Яш бусам да, шо савгъатлар магъа оьзюмню пагъмум барны биринчилей гьис этмеге болушлукъ этген эди.

- Чагъым етишип, Хасавюртдагъы эки номерли орта школагъа юрюме башладым. Биринчи класдан башлап мени гьар тюрлю байрамларда ортакъчылыкъ этмеге къоша эди. Шогъар оьзюмню де уллу гьасиретлигим бар эди. Шолайлыкъда, школада оьзбашына чалышагъан коллективде тавушум арагъа чыкъмагъа башлады. Бир гезик ата-аналаны ортакъчылыгъы булан оьтгерилеген жыйынны ахырында онгарылгъан концерт программада оьзюмден де уллу гитарамны да тагъып чыкъгъанымны харс урувлар булан къабул этген эдилер. Оьрдеги класларда охуйгъан вакътимде районну, республиканы оьлчевюнде болагъан конкурсларда актив кюйде ортакъчылыкъ этмеге башладым. 1957-нчи йыл Магьачкъалада республиканы бары да шагьарларыны, районларыны оргакъчылыгъы булан конкурс оьтгериле эди. Шогъар мени Хасавюрт шагьардан онгардылар. Уьстюнлюклерим муна шо ярышда магъа биринчи ер берилгенликден баш ала деп айтма ярай. Программагъа гёре мен янгъыз сарын айтып къоймагъан эдим, уьзбек бийивню де бийиген эдим. Арадан уьч йыл гетип, 1960-нчы йыл Москва шагьарда дагъыстан инче саниятны ва адабиятны он гюнлюгю-декадасы оьтгерилди. Шо агьвалатгъа музыкалы коллективлени, язывчуланы, артистлени онгара эди. Декадада ортакъчылыкъ этмеге мени Хасавюртдан айыргъанны билгенде, сююнчюмню дазусу ёкъ эди. Каспийск шагьардагъы Маданият къалада пагьмулу коллективлер булан бирче онгарылмагъа башладыкъ. Бу агьвалат яшавумда айрыча ер тутду ва алгъа багъып абат алмагъа ругьландырды. Оьзюме тапшурулгъан жаваплыкъны гьис этип, дагъы да тындырыкълы онгарылмагъа башладым. Репетицияланы барышында пагьмулу ва белгили йыравлар Б.Ибрагьимова, Р.Гьажиева, М.Гьасанова, Буйнакск райондан З.Атаева булан ювукъдан таныш болдум. Кремлни Къаласында болгъан концертде магъа Къарабудагъгент райондан гелген белгили йырав А.Къапланов булан савунчу къызны гьакъындагъы йырны айтмагъа тюше эди. Уллу йыравлар булан ишлегеним яшавумну йыр елуна тюзледи, халкъны разилиги буса къаст этип чалышмагъа гюч берди. Москвадан къайтгъан сонг магъа Гьюрметлев грамота да тапшурулду ва шо биринчи пачалыкъ савгъат болуп токътады. Пагьмумну арагъа чыгъармагъа имканлыкъ болгъан сонг, Н.Дагьиров ёлбашчылыкъ этеген сарынланы ва бийивлени ансамблинде ишлемеге таклиф берилди. Шо заман ансамбль булан бирче Орта Азиягъа гастроллагъа бардым. Эки ай ярым заманны ичинде биз концерт гёрсетмеген шагъар къалмагъандыр. Бу коллективдеги адамлар булан да магъа сынав топламагъа, сарын айтывну сырларын теренден уьренмеге насип болду. Ансамблни ортакъчылары З.Абигьасановадан, А.Ибрагьимовадан, С.Къурбановадан уьлгю ала туруп, пагьму даражам артагъанны гьис этдим.

- Мен аслу гьалда лирикалы, сюювге багъышлангъан, адамны юреги ташып чыгъагъан гьислени гьакъында йырлайман. Шолай сарынлар йыр айтагъан адамны юрегинден оьтме герек. "Къойсув ягъа", "Мадина", "Таргъутав", "Чыгъып бульваргъа терек арадан", "Яхсай вальс", "Хасавюртум", "Аналагъа" - булар бары да башлап йырлагъан йырларымдан. Халкъны юрегине синген ва разилигин къазангъан йырларымны макъамларын белгили композиторлар Х.Батыргишиев, А.Аскеров, Ш.Сунгуров, М.Гьюсейнов язгъан. Кёбюсюню йырларымны сёзлерини автору - белгили шаир А.Гьажиев. Сонг да Ш.Албериевни, А.Сулеймановну, Ш.Сулеймановну, А.Жачаевни, Б.Магьамматовну, Ж.Керимованы сёзлерине гёре чыкъгъан йырларымны бир де бошамай нече керен де йырлап боламан. Йыргъа гьасиретлигим янгыз тавушумну арагъа чыгъарыв булан дазуланып къалмайгъанны эсгерме сюер эдим. Айтагъаным, макъамын да, сезлерин де оьзюм чыгъарып салганлары да бар. Умуми алгъанда, "Алтын фондгъа" гирген, халкъгъа ювукъдан таныш 360-дан да артыкъ сарынларым барына оьктем боламан. Мен йырлагъан сонг шо йырланы адамлар унутмайгъанына, арагъа чыгъарып къайтарып айтагъанына сююнмей болмайман. Этген ишинг бошуна гетмегенден артыкъ сююнч боламы?

- Озокъда, янгыз халкъ арагъа чыкъмагъа талпыныв болгъан буса, тапшурулгъан сарынны, менден гетсин - есисине етмесин деп, йырлап къоймагъа ярай эди. Тек мени янашывум башгъа. Бир башлап сёзлерини маънасына тергев беремен. Таныш боламан, охуп къарайман, суратланагъан гьалланы гёз алгъа гелтиремен. Сёзлери булан тындырыкълы ишлеген сонг, макъамны да шогъар къыйышагъанын тапмагъа герексен. Эки агъымны бирче къошуп, сарынгъа саламан. Айрокъда мен анагъа, ана Ватангъа багъышлангъан сарынланы айтмагъа юрегим ава. Башгъа миллетлени тиллеринде айтылагъан сарынланы макъамын ушатсам, сонг сёзлерин къумукъча таржума этдирип де айтаман. Шолай, авар, дарги, лезги тиллердеги йырланы къумукъча йырлайман. Сонг да орус тилде айтылагъан романсланы мен бек иштагьлыкъ булан йырлама сюемен.

- Янгы йыр болмаса, пагьмунг да оьсмей. Янгы язылгъан йырларым булан бирче, мен биринчилей гитара булан йырлагъан сарынлар да янгъыртылгъан, эстрада кюйге салынгъан. Янгы йырларымны арасында оьзюмню яратывчулугъума багъышлангъан йырларым да болажакъ. Композиторлар Б.Адилхановну ва Х.Батыргишиевни макъамларына, шаирлер М.Атабаевни ва Латипни сёзлерине гёре салынгъан янгы йырланы да тынглавчуларыма савгъат этежекмен. Ондан къайры да, белгили йыравлар Зайнап Абсаматова, Рукият Гьамзатова, Руслан Загьиров, Шарав Аманатов мени йырларымны йырлажакълар.

- Гертилей де, сагьнагъа чыкъгъанда бары халкъ сагъа къарай. Шо саялы сен де залдагъыланы тергевюн тартып билмеге герексен. Янгыз гийиминг булан тюгюл, тавушунг, макъамынг, маъналы, эсинде къалар йимик сёзлеринг болмагъа тюше. Шо заман сен йырлагъан йырлар халкъны гьар гюнлюк яшаву булан байлана, халкъ йырына айлана. Магъа берилген атлар, мен къазангъан харс урувлар - буланы барысын да магъа халкъым берген. Мен де халкъым саялы къаст этемен. Халкъымны сюювю болмагъан эди буса, атым арагъа чыкъмажакъ эди. Тынглавчуларыма узакъ оьмюр, парахат яшав ёрай туруп, гьар йырыма тынглагъан сайын юреклериндеги шатлыкъ бир де гетмесин ва артсын деп айтмагъа сюемен.

- Заман табып гелгенинг саялы, сен де савбол.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Лакъырлашывну язып онгаргъан Б.Ольмесова
Опубликовано: газета "Ёлдаш". 04.12.2009.